Auteur: Mirte Dophemont
Het is alsof ze van de aardbol geveegd zijn. Waar ik ook kijk, nergens zie ik ze. Het lijkt of de wereld een stukje leger is geworden. Geen nummerborden op auto´s, geen huisnummers. Als ik mijn telefoon open zie ik niet hoeveel appjes ik heb, welke datum het is of hoe laat het is. Wanhopig loop ik een dierenwinkel binnen waar ergerlijk harde muziek draait. Ik loop naar het eerste beste schap en zoek de rekken af. Kattenbrokjes in de vormen van sterren en een kleurrijke hondenmand. Voor zover als ik kan probeer ik de muziek te negeren en te focussen op de producten. Ik doe een poging door alle indrukken heen te kijken in de hoop ergens iets vertrouwds te vinden. Er staan geen prijzen gegeven, ik pak de hondenmand en speur deze af op zoek naar een prijskaartje. Achter me loopt een medewerker langs. `Mevrouw, kunt u me vertellen hoe duur deze mand is?` Ze kijkt me vervreemd aan, fronst en loopt dan weer verder alsof ze me niet heeft gehoord, alsof ík gek ben.
Schoolresultaten, kijkcijfers, de tijd, de waarde van dingen en ook zelfs dieren, iemands leeftijd, schoenmaat, lengte en het welzijn van de samenleving. Probeer eens iets te bedenken waar geen getal aan te verbinden valt. Dat is bijna onmogelijk. Een samenleving beheerst door statistiek. Cijfers die bepalen waar je gaat eten, welke dingen je koopt en hoe je naar andere mensen kijkt. Ze geven ons houvast, het idee dat we weten tegen wie we praten en waar we aan toe zijn. Stiekem hebben ze een grotere rol in ons leven dan we durven toegeven en langzaamaan zijn ze onmisbaar geworden. Vertrouwen we meer op abstracte tekens dan op woorden?
Het welzijn van de inwoners van Nederland is googlebaar en uitgezocht door het CBS. Je kunt zo in een percentage aflezen hoe gelukkig mensen in een bepaald jaar waren. Vanaf 1997 is het percentage mensen dat aangeeft gelukkig te zijn nagenoeg gelijk gebleven, ergens tussen de 85 en 90 procent. Ik vraag me af hoe ze het onderzoek hebben kunnen uitvoeren. Hebben ze gewoon aan Nederlanders gevraagd: Bent u gelukkig op dit moment? Als een ja of nee vraag, een gesloten vraag. Zijn gevoelens uit te drukken in getallen? Kun je een vraag over iemands welzijn zo oppervlakkig formuleren? In dit geval lijken getallen mij niet zo veel te zeggen. Gevoel is een van de dingen die je beter uit kunt drukken in sprekende woorden dan in platte percentages.
Als we het overzicht verliezen hebben we de neiging alleen nog maar naar de cijfers te kijken. Deze zijn feitelijk en zorgen voor meer houvast. Waar komt de neiging vandaan om alles te meten? De Duitse filosoof Martin Heidegger had hier wel een antwoord op. Zijn theorie was dat dit voortkomt uit angst voor wat we niet kunnen snappen. Een vage toekomst geeft een beangstigend gevoel. Vroeger hadden mensen voor veel dingen geen verklaring en wezen ze daarvoor God aan. Op een gegeven moment kwamen er natuurwetten die nummers verbonden aan de natuur en daarmee konden dienen als een uitleg voor onverklaarbare verschijnselen. Mensen konden de wereld om hen heen beter begrijpen. Overschatten we de waarde van cijfers niet lichtelijk?
Om overzicht te houden hebben we getallen nodig. Ze maken dingen duidelijk en geven ons duidelijk aanwijsbare feiten. Wel moeten we ons ervan bewust zijn dat ze niet altijd de waarheid spreken. De cijfers liegen er niet om, is niet in iedere situatie een terechte uitdrukking. Ze kunnen een verkeerd beeld geven en de realiteit makkelijk verdraaien. Cijfers zijn vaak een aanvulling op woorden, die een net iets concreter beeld geven. Ze maken een plaatje af en tekenen de structuur, maar je moet ze niet uit de context halen. Dan houd je alleen nog maar een aantal richtingloze lijnen over. Laat de cijfers inzicht geven, maar de woorden spreken.
Bronnen:
https://longreads.cbs.nl/trends19/maatschappij/cijfers/welzijn/
Filosofie voor een weergaloos leven, Lammert Kamphuis, 2018