Eva Dekkers, juni 2020
Filosofie is in het normale leven al heel waardevol, maar zeker in deze moeilijke tijd: in tijden van crisis, heb je nog meer aan filosofie. Het is een verwarrende tijd waarin we alles wat voor ons normaal is, nu even niet meer doen: onze vrienden knuffelen, naar de bioscoop gaan, feestjes vieren en op bezoek gaan bij opa en oma. Ook voor jongeren is de impact van het coronavirus groot: de scholen zijn gesloten, bijbaantjes gaan niet door en jongeren missen hun sociale contacten. Filosofen zoals Sartre en de stoïcijnen geven tips hoe je het beste om kunt gaan met een stressvolle crisis.
Carpe Diem
Wie je bent, wordt niet bepaald door je omstandigheden, maar door hoe je er mee omgaat. Een stoïcijn zou zeggen dat het niet zo erg is dat wij nu in quarantaine zitten, maar doordat wij dat binnen zitten als iets slechts en vervelends beschouwen, gaan we ons eraan ergeren en dat verstoort onze innerlijke rust. Doordat onze innerlijke rust verstoord is, zijn we minder in staat om goed te leven, waar het juist om draait bij de stoïcijnen.
De stoïcijnen moedigen ons daarom aan om te vergeten wat je eigenlijk liever had willen doen dan in quarantaine zitten en je aandacht te richten op wat nog wel mogelijk is. Veel dingen kunnen namelijk nog wel. In de tijd dat je loopt te balen over alles wat je niet meer kunt doen, zoals dat festival dat volgende maand niet door kan gaan, kun je beter een vriend Skypen die het moeilijk heeft. “In plaats van te hamsteren, kun je beter je oma bellen.”
Een les van de stoïcijnen is dus dat als je niets aan de situatie zelf kunt veranderen, je je dan beter kunt focussen op de dingen die nog wel kunnen. Dus probeer er ondanks de beperkingen die er zijn het beste van te maken: pluk de dag!
Wees geen control freak
“Als er iets angstigs gebeurt, is je natuurlijke reactie om jezelf te beschermen door op je hoede te zijn en van het slechte uit te gaan” zegt gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen van de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Mensen hebben de neiging andere groepen te wantrouwen en hen de schuld te geven.” Ook bij het ontstaan van het Coronavirus zijn er complotdenkers. Zo zou het Coronavirus een ontsnapt biologisch wapen zijn, zou 5G in verband staan met het coronavirus en zou Bill Gates de bedenker van het virus zijn. Een complottheorie ontstaat uit onzekerheid, bijvoorbeeld omdat bepaalde vragen onbeantwoord blijven. Het gevoel van controle verliezen speelt daarbij een belangrijke rol.
Hier zou de Chinese filosofie goed van pas kunnen komen. “Wu wei” is een kernprincipe in het taoïsme. Het helpt je de keuze te maken wanneer actief op te treden en wanneer niet te handelen. “Wu wei” streeft naar een harmonieus evenwicht met je zelf en de omgeving. Met andere woorden: loslaten is de weg naar een fijner leven. De (des)informatie over het Coronavirus die je constant maar blijft overspoelen moet je loslaten: wees geen control freak. Dat geeft innerlijke rust.
Wees vrij, maar houd rekening met anderen
Sartre was één van de belangrijkste aanhangers van het existentialisme: de existentie van de mens (zijn bestaan) gaat vooraf aan de essentie van de mens (zijn wezen). Die essentie ontstaat door de keuzes die je maakt. Sartre zegt dat vrijheid geen éénrichtingsverkeer is: niet alleen jij hebt voorrang. Mensen moeten rekening met elkaar houden en niet alleen maar doen waar ze zelf zin in hebben. Dat laatste noemt Sartre de “kwade trouw”. Volgens Sartre zal vrijheid nooit gemakkelijk zijn en moet iedereen verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen leven.
Vrijheid is bij Sartre dus verbonden aan verantwoordelijkheid. Ook vandaag, ten tijde van de Coronacrisis, zijn we samen verantwoordelijk voor onze vrijheid. Als iedereen zich aan de adviezen houdt die ons worden opgelegd, zijn we sneller terug bij onze vrijheid: ons normale leven. We moeten samenwerken en niet alleen aan ons zelf denken: dus geen “Schijt aan Corona-feestjes” houden in deze periode.
Time to think
Als laatste zou ik nog een paar filosofische regels willen citeren uit het gedicht “A beautiful tribute to mother Earth” van Jacinda Ardern, de premier van Nieuw-Zeeland. Zij schreef dit gedicht nadat zij de totale lock-down van haar land bekend had gemaakt. Het gedicht in korte tijd viraal over het Internet. Ik hoop dat dit inspiratie biedt aan eenieder om deze crisistijd door te komen.
Time to return
Time to remember
Time to listen and forgive
Time to withhold judgment
Time to cry
Time to think
About others